الف) تفاوت خمس و مالیات «خمس» یک واجب الهى و عبادى است که در آن قصد قربت معتبر است؛ ولى «مالیات» یک حکم قانونى و حکومتى و تابع شرایط زمان و مکان است و هیچ گونه منافاتى با خمس ندارد. از این رو پرداخت مالیات، نمى تواند جایگزین خمس گردد.امام، استفتاءات، ج 1، س 199؛ مکارم، استفتاءات، ج 1، س 333؛ تبریزى، استفتاءات، س 853؛ صافى، جامع الاحکام، ج 2، س 732؛ دفتر: سیستانى، وحید، خامنه اى، فاضل، نورى و بهجت.{بنا براین، از نظر مراجع شیعه مالیات بجای خمس وزکات محسوب نمی شود وهر کدام جایگاه خود را دارد. مالیات و عوارض هزینه صرف اداره امور کشور(از قبیل سامان دهی آب، برق، گاز، اسفالت جاده ها،کوچه، خیابان و…،) می شود و ربطی به هزینه دستگاه دینی ندارد، در حالی که خمس بیشتر مربوط به هزینه های دستگاه دینی و هدایتی جامعه است و زکات نیز مربوط به فقرای مومنین است. خمس به هفت چیز از جمله درامد کسب در صورتی که از مخارج ضروری زندگی در سر سال اضافه بیاید که در این صورت باید یک پنجم ان را به مرجعی که تقلید می کنید بدهید و یا در موردی که او اجازه می دهد صرف نمایید. اما مالیات براساس سیاست های اقتصادی دولت وبا شرایط ویژه خودمقررمی شود.ب) فلسفه وحکمت وجوب خمسآنچه بیان مى شود، تنها بر اساس فهم ما از کتاب و سنت است و چه بسا وجوب خمس، حکمت و علل زیادى داشته باشد که از دید ما مخفى مانده است: فلسفه و مبانی تشریع خمس و زکات در اسلام با توجه به این که اسلام دین جامعی است و می خواهد سعادت دنیا و آخرت را تأمین نماید روشن می شود.توضیح: اسلام به صورت یک مکتب صرفاً اخلاقی، یا فلسفی و اعتقادی ظهور نکرد، بلکه به عنوان یک آیین جامع (که تمام نیازمندیهای مادی و معنوی در آن پیش بینی شده است) پا به عرصه ظهور گذاشت و در تمام امور فردی و اجتماعی انسان ها دارای برنامه زندگی است. اسلام برای تأمین خوشبختی هر دو جهان، به پیروانش توصیه و دستورهایی داده است.حضرت باقر(ع) فرمود: از ما نیست کسی که آخرت را به خاطر دنیا یا دنیایش را به خاطر آخرت ترک نماید.(1)
یکی از برنامه هایی که مربوط به زندگی دنیا و سعادت و خوشبختی انسان ها در زندگی دنیوی و اخروی است، گردش پول در دست انسان ها است، نه انباشته شدن آن در دست عده ای. دین اسلام برای آن که ثروت ها تنها در دست عده ای انباشته نشود و گردش پول در جامعه، جریان صحیحی داشته باشد، مسئله زکات و خمس را واجب کرده است.
از طرف دیگر اسلام از عصر پیامبر(ص) با تأسیس حکومت همراه بود و معلوم است که هر حکومتی نیاز به هزینه دارد. یکی از راه های تأمین هزینه در جامعه و حکومت اسلامی، پرداخت خمس و زکات است.
از سوی دیگر شکی نیست که هر جامعه ای دارای افردی از کار افتاده، بیمار، یتیمان بی سرپرست، معلولان و امثال اینها می باشد که باید مورد حمایت قرار گیرند، به ویژه در حکومتی که توجه خاصی به حمایت از محرومان دارد. اداره حکومت و حمایت مالی از محرومان جامعه بدون پشتوانه مالی منظم و مطمئن سامان نمی پذیرد.
به همین دلیل در اسلام خمس و زکات تشریع شد تا حکومت اسلامی از پشتوانه مالی برخوردار شده و نیازهای مادی جامعه را بر طرف نماید، با این تفاوت که خمس در اختیار رهبر حکومت اسلامی است و در موارد مورد نظر او خرج می شود، نیز برای سادات فقیر مصرف می شود، ولی زکات برای پرداخت حقوق کارمندان، هزینه زندگی فقرای غیر سیّد، مخارج جنگ، ساختن مراکز تبلیغی و دینی و کارهای عام المنفعه دیگر به کار گرفته می شود.(2)
پی نوشت ها:
1 . تفسیر نمونه، ج 3، ص 370.
2. تفسیر نمونه، ج 7، ص 174 و 173 و ج 8، ص