پرسشگر گرامی ، همانگونه که می‌دانید، یکی از دستورالعمل های دین در بخش احکام اسلامی که به فعالیت های عینی و خارجی انسان اختصاص دارد، ارتباط با خویشاوندان و اقوام است که از آن تحت عنوان «صله رحم» یاد می شود. در اندیشه دینی ما، حفظ، توسعه و تعمیق روابط فامیلی و ارتباط صمیمانه و حمایتی خویشاوندان از آنچنان اهمیتی برخوردار است که پیامبر اسلام (صلی الله علیه وآله) آن را جزء دین دانسته‌اند؛ (محمدباقر مجلسی، بحارالانوار، ج 72، باب 3، روایت 73) و در جای دیگر، هدف از رسالت خویش را پس از بندگی خداوند و شکستن بت ها و طواغیت، صله رحم معرفی می کنند. (محمدباقر مجلسی، بحارالانوار، ج 38، باب 65، حدیث 49)قرآن نیز حفظ پیوندهای فامیلی را یکی از وظایف و برنامه های صاحبان خرد (اولوا الالباب) تلقی کرده (21، رعد) و در آیاتی چند، تارکان این امر مهم را مستحق لعنت و نفرین الهی می داند. از منظر تفکر دینی نقش صله رحم به گونه ای است که انجام آن سبب سامان دهی و ایجاد سلامت و عافیت و در طریق صحیح قرارگرفتن تمام امور می شود؛ آنجا که امام صادق (علیه السلام) می فرمایند: «تبارّوا و تواصلوا… و تعطون العافیه فی جمیع امورکم.» (محمدباقر مجلسی، بحارالانوار، ج 74، باب 17، حدیث 10). همچنین در روایتی دیگر ارتباط خویشاوندی را سبب آرامش و تسکین خاطر افراد معرفی کرده و چنین می فرمانید: «ای ما رجل غضب علی ذی رحمه فلیقم الیه، ولیدنُ منه و لیمسه فان الرحم اذا مسَّت الرحم سکنت.»؛ (همان، ج 73، باب 132، حدیث 9) هرگاه کسی از رحم خود عصبانی شد، و بر او غضب کند پس باید به سوی او روانه شود و با او تماس برقرار کند. به درستی که دو رحم در تماس با یکدیگر به آرامش و سکون می رسند.
الف ) مصداق صله رحم
سوال: صله رحم به چه چیز تحقّق مى یابد؟ آیا رفت و آمد با خویشاوندان واجب است؟
جواب (همه مراجع) : صله رحم، منحصر به رفت و آمد با خویشاوندان نیست؛ بلکه این عمل با هدیه دادن، میهمانى کردن، پیغام فرستادن، تماس تلفنى، سلام کردن و… نیز تحقق مى یابد. پس همین اندازه که قطع رحم نشود، کافى است. (آیت الله فاضل، جامع المسائل، ج 1، س 177؛ آیت الله تبریزى، استفتاءات، س 2185 و 2189؛ آیت الله سیستانى، Sistani.org ، صله رحم و دفتر همه مراجع)
پس صله رحم گاهی اوقات با یک سرزدن محدود در حد چند دقیقه و به صورت ساده و گاهی اوقات نیز از طریق برقرارکردن یک تماس تلفنی یا نوشتن نامه برقرار شود گرچه ظاهرا صله رحم بیشتر آنجائی صدق می کند که ارتباط حضوری باشد.
مصداق رحم:
(همه مراجع): ارحام کسانى اند که در مراتب ارث واقع مى شوند؛ مانند: پدر، مادر، برادر، خواهر و فرزندان آنان و نیز عمو، عمه، خاله، دایى و فرزندان آنان.
پس هرچند برکات و آثاری که برای صله رحم بیان شده و اقتضای اخلاق اسلامی، همه بستگان سببی و نسبی را دربر می‌گیرد، اما خویشان نسبی از اولویت برخوردارند.
ب ) احکام صله رحم در کلام مراجع معظم تقلید (حفظهم الله):
1 . سؤال: رحم در صله رحم به چه طبقه‌ای گفته مى شود و حد آن را بیان کنید؟
آیت الله سیستانی: کسانی که با انسان در یک رحم شریکند و از اقارب به شمار میآیند، بنابراین شامل نزدیکان سببى نمىشود و همچنین کسانی که ارتباط نسبى دور دارند را شامل نمى شود. صله رحمى که واجب است، این است که به نحوى نسبت به آنها احسان کند در مقامى که جاى احسان است. مثلا در وقت بیمارى عیادت نماید و در وقت دعوت بپذیرد و در وقت ملاقات احوال پرسى کند و در وقت نیاز کمک مالى نماید و امثال آن.
2 . آیت الله فاضل لنکرانی(ره): خیر، خویشاوندان زن یا شوهر جزء ارحام دیگرى نمى باشند.
آیت الله مکارم شیرازی: صله رحم یعنى پیوند با بستگان نسبی، که گاه با دیدار آنها حاصل مى شود، و گاه با نامه، یا تلفن، یا دعوت از آنان، یا طرق دیگر. و خویشاوندان خیلى دور را شامل نمى شود، و مادام که محذور و مانع شرعى و عرفى در کار نباشد، نباید قطع کرد.
3 . سؤال: قطع رفت و آمد شوهر، با فامیل زن و بالعکس چه حکمی دارد ؟ اگر حرام است، چرا؟
آیت الله مکارم شیرازی: اگر نسبت فامیلی ندارند کار حرامی نیست اما اختلاف کار شایسته ای نمی باشد.
4 . سوال: صله رحم به چه طبقه ای تعلق دارد و کیفیت آن را بیان کنید؟
آیت الله هادوی تهرانی: صله رحم نسبت به تمام خویشان (زن و مرد با تقوا و بی‌تقوا، مسلمان و کافر، ظالم و صالح) باید انجام شود (البته خویشان نسبی نزدیک؛ لذا مثلا با فامیل نسبی دور مثل نوه های خاله و هر کس که عرف آنها را فامیل نزدیک نداند واجب نیست).
* با توجه به مطالب بالا شما می توانید به روش های مختلف با عموی خود صله رحم انجام دهید مثلا با یک سرزدن محدود در حد چند دقیقه و به صورت ساده واگ امکان این کار نبود از طریق برقرارکردن یک تماس تلفنی یا نوشتن نامه و ارسال پیامک برقرار شود گرچه ظاهرا صله رحم بیشتر آنجائی صدق می کند که ارتباط حضوری باشد.
قهر بودن پدر شما با عموی شما موجب نمی شود که صله رحم از شما برداشته شود .